حتما شما هم گاهی جلوی آینه ایستاده و به خطوطی که با رنگ قرمز، بنفش یا سفید روی پوست شکم، ران‌ها یا بازوهایتان ایجاد شده و انگار پوست شما را دچار ترک کرده، با ناامیدی نگاه می‌کنید.
این خطوط که با نام علمی استریا (Striae) و نام رایج استرچ مارک یا ترک پوستی شناخته میشوند، یکی از شایع‌ترین دغدغه‌های پوستی است که در سنین مختلف، میان زنان و مردان به وجود میآیند. اما استرچ مارک دقیقاً چیست؟ چرا به وجود می‌آید و مهم‌تر از همه، آیا راهی برای پیشگیری یا درمان آن وجود دارد؟
در این مقاله قصد داریم به طور کامل با علل پیدایش استرچ مارکها، انواع مختلف آن، و روشهای پیشگیری و متدهای درمان خانگی و کلینیکی این عارضه آشنا شویم و با زبانی ساده و علمی، پاسخی روشن به سؤالات شما در مورد این خطوط سرسخت بدهیم. پس تا انتهای این مطلب ما را همراهی کنید.
استرچ مارک چیست؟
استرچ مارک (ترک پوستی یا استریا) نوعی اسکار یا جای زخم است که در لایه میانی پوست (درم) ایجاد میشود. این خطوط زمانی ظاهر میشوند که پوست به دلیل رشد سریع یا کشیدگی بیش از حد، فرصت کافی برای تطبیق خود نداشته باشد. این کشش ناگهانی باعث پارگی فیبرهای کلاژن و الاستین، پروتئین‌های مسئول استحکام و انعطاف‌پذیری پوست، میشود و در نتیجه، ترکهای پوستی پدیدار می‌گردند.
انواع استرچ مارک
ترکهای پوستی بر اساس قدمت و ظاهرشان به دو دسته اصلی زیر تقسیم میشوند. دقت داشته باشید که تشخیص نوع استرچ مارک، اولین و مهم‌ترین قدم برای انتخاب روش درمانی مناسب است:
استریا روبرا :(Striae Rubra) ترکهای قرمز یا بنفش
این ترکها، ترکهای پوستی تازه و در فاز التهابی هستند. رنگ قرمز یا بنفش آنها به دلیل وجود رگ‌های خونی در زیر پوست است که هنوز قابل مشاهده‌اند. در این مرحله، پوست ممکن است کمی برجسته، ملتهب یا دچار خارش باشد. خوشبختانه، استریا روبرا به درمان پاسخ بسیار بهتری می‌دهد، زیرا فرآیند ترمیم پوست در این مرحله هنوز فعال است.
استریا آلبا :(Striae Albae) ترکهای سفید یا نقره‌ای
استریا آلبا ترکهای پوستی قدیمی است. با گذشت زمان، التهاب کاهش یافته، رگ‌های خونی منقبض میشوند و بافت چربی زیرین نمایان‌تر میشود. به همین دلیل رنگ آنها به سفید یا نقره‌ای تغییر می‌کند و اغلب کمی فرورفته به نظر می‌رسند. درمان استریا آلبا مشکل‌تر است، زیرا این ترکها اساساً اسکارهای قدیمی و تثبیت‌شده هستند.
آیا استرچ مارک خطرناک است؟
خیر. استرچ مارک یک عارضه کاملاً خوش‌خیم و صرفاً زیبایی است. این ترکها هیچ‌گونه خطر پزشکی یا تهدیدی برای سلامت جسمی شما ندارند. با این حال، می‌توانند بر اعتماد به نفس و تصویر ذهنی فرد از بدن خود تأثیر منفی بگذارند؛ به همین دلیل، بسیاری از افراد به دنبال راه‌هایی برای بهبود ظاهر آنها هستند.
دلایل اصلی ایجاد استرچ مارک روی بدن
اما چه چیزی باعث میشود فیبرهای کلاژن و الاستین تا این حد کشیده و پاره شوند؟ عوامل متعددی در این زمینه نقش دارند که عبارتند از:
تغییرات سریع وزن (افزایش یا کاهش):
چاقی سریع یا کاهش وزن شدید و ناگهانی، فشار زیادی به پوست وارد می‌کند و آن را مستعد ترک خوردن می‌سازد.
بارداری (ترکهای پوستی شکم و سینه):
حدود ۵۰ تا ۹۰ درصد از زنان باردار، به ویژه در سه ماهه دوم و سوم، به دلیل رشد سریع جنین و کشیده شدن پوست شکم و سینه‌ها دچار استرچ مارک میشوند. تغییرات هورمونی در این دوران نیز میتواند پوست را آسیب‌پذیرتر کند.
رشد سریع در دوران بلوغ:
جهش رشد در نوجوانان، چه در قد و چه در وزن، یکی از دلایل شایع ظهور ترکهای پوستی روی ران‌ها، باسن، سینه‌ها و پشت کمر است.
ورزش و بدنسازی (رشد سریع عضلات):
ورزشکاران، به خصوص بدنسازان، ممکن است به دلیل رشد سریع و حجیم شدن عضلات در نواحی خاص مانند بازوها، شانه‌ها و ران‌ها، دچار استرچ مارک شوند.
عوامل ژنتیکی و وراثتی:
اگر والدین یا اعضای نزدیک خانواده شما استرچ مارک دارند، احتمال اینکه شما نیز به آن دچار شوید بیشتر است. ژنتیک بر میزان کلاژن و الاستین پوست شما تأثیر مستقیم دارد.
بیماری‌ها و شرایط پزشکی خاص:
برخی بیماری‌ها مانند سندرم کوشینگ (Cushing’s syndrome) یا سندرم مارفان (Marfan syndrome) که بر تولید هورمون‌ها یا بافت همبند تأثیر می‌گذارند، می‌توانند باعث ایجاد ترکهای پوستی شوند.
استفاده طولانی مدت از داروهای کورتیکواستروئیدی:
مصرف کرم‌ها، لوسیون‌ها یا قرص‌های حاوی کورتون به مدت طولانی، میتواند سطح کلاژن پوست را کاهش داده و آن را نازک و مستعد ترک کند.
استرچ مارک بیشتر در کدام نواحی بدن ایجاد میشود؟
ترکهای پوستی می‌توانند تقریباً در هر قسمتی از بدن که پوست تحت کشش قرار می‌گیرد، ظاهر شوند. با این حال، برخی نواحی به دلیل تجمع بیشتر چربی و یا تجربه تغییرات سریع در حجم، بسیار مستعدتر هستند. به طور کلی، شایع‌ترین نقاطی که استرچ مارک در آنها شکل می‌گیرد، شامل نقاط زیر میشود:
شکم و پهلوها
ناحیه شکم، شناخته‌شده‌ترین و شایع‌ترین محل برای ایجاد استرچ مارک، به ویژه در دوران بارداری است. در این دوران پوست شکم در مدت زمان کوتاهی (به خصوص در سه ماهه دوم و سوم) به شدت کشیده میشود تا فضای لازم برای رشد جنین را فراهم کند. علاوه بر بارداری، افزایش وزن سریع که منجر به تجمع چربی در ناحیه شکم و پهلوها میشود نیز، یکی از دلایل اصلی ظهور این ترکها در زنان و مردان است که معمولاً به صورت عمودی یا کمی مایل در اطراف ناف و روی پهلوها دیده میشوند.
ران و باسن
ران‌ها و باسن دو ناحیه‌ای هستند که به دلیل ذخیره چربی و همچنین رشد عضلانی، استعداد ایجاد ترکهای پوستی را دارند. در دوران بلوغ، با پهن شدن لگن در دختران و رشد کلی بدن در پسران، پوست این نواحی تحت کشش قرار می‌گیرد. علاوه بر این، افزایش وزن و تمرینات ورزشی خاصی که منجر به رشد سریع عضلات چهارسر ران یا همسترینگ میشوند (مانند اسکوات سنگین)، می‌توانند باعث ایجاد ترکهای عمودی در قسمت داخلی و خارجی ران‌ها و ترکهای افقی یا منحنی روی باسن شوند.
سینه‌ها
پوست سینه‌ها بسیار ظریف و حساس است. استرچ مارک در این ناحیه عمدتاً به دو دلیل رخ می‌دهد. اولین دلیل در دوران بلوغ است که با رشد سینه‌ها، پوست به سرعت کشیده میشود. دلیل دوم، دوران بارداری و شیردهی است. در این دوران، سینه‌ها به دلیل تولید شیر و تغییرات هورمونی، به سرعت بزرگ و سنگین میشوند که این امر فشار زیادی به فیبرهای کلاژن وارد کرده و منجر به ترکهای شعاعی در اطراف نوک سینه یا در قسمت‌های بالایی و کناری آن میشود.
بازوها و شانه‌ها
شاید کمتر کسی انتظار داشته باشد، اما بازوها و شانه‌ها نیز از گزند استرچ مارک در امان نیستند. این نوع ترکها به ویژه در میان مردان، ورزشکاران و بدنسازان شایع است. زمانی که فردی تمرینات قدرتی سنگین انجام می‌دهد و عضلات دوسر (جلو بازو)، سه سر (پشت بازو) و دلتوئید (شانه) به سرعت حجیم میشوند، پوست فرصت کافی برای تطبیق خود را ندارد و در نتیجه ترک می‌خورد. این ترکها معمولاً در نزدیکی زیر بغل و روی شانه ظاهر میشوند.
پشت کمر
ایجاد استرچ مارک در ناحیه پشت کمر، در اغلب افراد دیده میشود. این ترکها که معمولاً به صورت خطوط افقی در قسمت پایینی کمر (گودی کمر) ایجاد میشوند، یکی از نشانه‌های کلاسیک جهش رشد سریع در دوران بلوغ، به خصوص در پسران نوجوان، است. با افزایش ناگهانی قد، ستون فقرات به سرعت رشد نموده و پوست این ناحیه را تحت کشش قرار می‌دهد که نتیجه آن، ظهور این خطوط افقی است. افزایش وزن نیز میتواند در ایجاد ترک در این ناحیه نقش داشته باشد.
آیا استرچ مارک به طور کامل از بین می‌رود؟
اگر بخواهیم صادقانه به این سؤال پاسخ دهیم، باید بگوییم خیر، استرچ مارکها معمولاً به طور کامل و صد در صد از بین نمی‌روند، زیرا آنها نوعی اسکار هستند. با این حال، با روشهای درمانی مناسب می‌توان ظاهر آنها را به طور چشمگیری بهبود بخشید، به طوری که کمتر به چشم بیایند.
نکته کلیدی در تفاوت درمان ترکهای قرمز (استریا روبرا) و ترکهای سفید (استریا آلبا) نهفته است. درمان ترکهای قرمز بسیار موثرتر است و میتواند از تبدیل شدن آنها به ترکهای سفید دائمی جلوگیری نموده یا شدت آن را کاهش دهد. درمان ترکهای سفید نیز سخت‌تر است اما غیرممکن نیست و روشهای کلینیکی مدرن می‌توانند بافت و رنگ آنها را تا حد زیادی بهبود بخشند.
روشهای پیشگیری از ایجاد یا گسترش استرچ مارک
پیشگیری بهتر از درمان است. این جمله طلایی در مورد استرچ مارک کاملاً صدق می‌کند. اگرچه حذف کامل ریسک ابتلا به استرچ مارک (به خصوص با وجود عوامل ژنتیکی) ممکن نیست، اما با رعایت نکات زیر می‌توانید شانس ابتلا به آن را به حداقل برسانید:
حفظ وزن ایده‌آل و جلوگیری از نوسانات شدید:
از رژیم‌های غذایی یویویی (افزایش و کاهش وزن مکرر) پرهیز نموده و سعی کنید وزن خود را با یک رژیم غذایی متعادل و ورزش منظم، ثابت نگه دارید.
هیدراته نگه داشتن بدن (نوشیدن آب کافی):
پوستی که به خوبی آبرسانی شده باشد، نرم‌تر و انعطاف‌پذیرتر است. نوشیدن روزانه ۸ لیوان آب به حفظ سلامت و خاصیت ارتجاعی پوست کمک می‌کند.
استفاده از کرم‌ها و روغن‌های مرطوب‌کننده:
مرطوب نگه داشتن پوست، به خصوص در نواحی مستعد ترک مانند شکم و ران‌ها، میتواند انعطاف‌پذیری آن را افزایش دهد. این کار به ویژه در دوران بارداری و بلوغ اهمیت زیادی دارد.
رژیم غذایی سالم و غنی از ویتامین‌ها:
تغذیه نقش حیاتی در سلامت پوست دارد. اطمینان حاصل کنید که رژیم غذایی شما سرشار از مواد مغذی زیر باشد:
- ویتامین :C برای تولید کلاژن ضروری است (موجود در مرکبات، فلفل دلمه‌ای، کلم بروکلی).
- ویتامین 😀 برای سلامت کلی پوست مهم است (از طریق نور خورشید و غذاهایی مانند ماهی چرب).
- ویتامین :E یک آنتی‌اکسیدان قوی که از پوست محافظت می‌کند (موجود در آجیل و دانه‌ها).
- زینک (روی): در فرآیند ترمیم پوست نقش دارد (موجود در گوشت، حبوبات و آجیل).
درمان خانگی استرچ مارک با محصولات آرایشی
برای درمان ترکهای پوستی، به خصوص انواع قرمز و تازه، برخی محصولات موضعی می‌توانند موثر باشند که از جمله آن می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
کرمهای رتینوئید (ترتینوئین):
رتینوئیدها که از مشتقات ویتامین A هستند، یکی از معدود ترکیبات موضعی با اثربخشی علمی اثباتشده برای استرچ مارک به شمار می‌روند. این کرم‌ها با تحریک کلاژن‌سازی به بازسازی پوست کمک می‌کنند.
توجه: استفاده از رتینوئیدها در دوران بارداری و شیردهی ممنوع است و مصرف آنها باید حتماً با تجویز پزشک صورت گیرد.
روغن‌های گیاهی (روغن نارگیل، روغن بادام، شی باتر):
اگرچه این روغن‌ها نمیتوانند استرچ مارک را درمان کنند، اما مرطوبکنندههای فوق‌العاده‌ای هستند. استفاده منظم از آنها با ماساژ دادن روی پوست، به بهبود خاصیت ارتجاعی و کاهش خارش ناشی از ترکهای تازه کمک می‌کند.
محصولات حاوی هیالورونیک اسید:
هیالورونیک اسید یک جاذب قوی رطوبت است و میتواند به آبرسانی عمیق پوست کمک کند. استفاده از سرم‌ها و کرمهای حاوی این ماده در کنار سایر روش‌ها، میتواند باعث بهبود ظاهر ترکهای پوستی شود.
درمان کلینیکی استرچ مارک توسط پزشک
وقتی کرم‌ها و درمانهای خانگی پاسخگوی نیاز شما نیستند، به خصوص برای ترکهای سفید و قدیمی (Striae Albae)، وقت آن است که به سراغ روشهای تخصصی بروید. درمانهای کلینیکی که توسط متخصص پوست انجام میشوند، با هدف قرار دادن لایه‌های عمیق‌تر پوست و تحریک فرآیندهای بازسازی طبیعی بدن، می‌توانند نتایج بسیار چشمگیر و ماندگارتری ایجاد کنند. این روش‌ها با تحریک تولید کلاژن و الاستین، بافت و رنگ ترکها را به پوست اطراف نزدیک‌تر می‌کنند. روشهای درمانی زیر، از جمله مهم‌ترین و تأثیرگذارترین درمانهای کلینیکی استرچ مارک است که توسط پزشک انجام میشود:
کربوکسی تراپی
در روش درمانی کربوکسی تراپی، پزشک مقدار کمی از گاز طبی دی‌اکسید کربن (CO2) را به زیر پوست تزریق می‌کند. هنگامی که این تکنیک برای بهبود ترکهای پوستی به کار می‌رود، که به آن به طور تخصصی کربوکسی تراپی استرچ مارک گفته میشود، تزریق با سوزن‌های بسیار ظریف در ناحیه ترکها انجام میشود. بدن این تزریق را به عنوان کمبود اکسیژن تلقی کرده و برای جبران، جریان خون و اکسیژن‌رسانی به آن ناحیه را به شدت افزایش می‌دهد. این افزایش گردش خون، مواد مغذی را به منطقه رسانده و سلول‌های فیبروبلاست را برای تولید کلاژن جدید تحریک می‌کند. در نتیجه، به مرور بافت اسکار ترمیم شده و رنگ ترکها (به خصوص ترکهای قرمز) بهبود می‌یابد.
لیزر درمانی (فرکشنال CO2)
لیزر فرکشنال CO2 به عنوان یکی از استانداردهای طلایی در درمان اسکارهای پوستی، از جمله استرچ مارک، شناخته میشود. در این تکنیک، ستون‌های میکروسکوپی از انرژی لیزر به عمق پوست فرستاده میشود و ستون‌های حرارتی بسیار ریزی را ایجاد می‌کند. پوست اطراف این ستون‌ها سالم باقی میماند که این امر به بهبودی سریع‌تر کمک می‌کند. بدن در پاسخ به این آسیب‌های کنترل‌شده، فرآیند ترمیم را آغاز نموده و مقادیر زیادی کلاژن و الاستین تازه تولید می‌کند. این فرآیند به تدریج بافت فرورفته و نازک ترکها را با پوست جدید، سالم‌تر و ضخیم‌تر جایگزین کرده و ظاهر آنها را به طور قابل توجهی کاهش می‌دهد.
میکرونیدلینگ (Dermapen/Dermaroller)
میکرونیدلینگ که به آن درمان القایی کلاژن نیز گفته میشود، یک روش کم‌تهاجمی است که در آن از یک دستگاه با سوزن‌های بسیار ریز، برای ایجاد هزاران میکروکانال در سطح پوست استفاده میشود. این سوراخ‌های میکروسکوپی، سیگنال ترمیم را به بدن ارسال می‌کنند و آن را وادار به ساخت کلاژن و الاستین جدید برای پر کردن این کانال‌ها می‌نمایند. با توجه به مکانیسم متفاوت این روش، بسیاری از افراد در دوراهی انتخاب بین کربوکسی تراپی یا میکرونیدلینگ قرار می‌گیرند که هر کدام مزایای خاص خود را دارند. مزیت بزرگ میکرونیدلینگ این است که این کانال‌های ایجاد شده، جذب سرم‌های درمانی (مانند هیالورونیک اسید یا فاکتورهای رشد) را تا چندین برابر افزایش داده و اثربخشی درمان را دوچندان می‌کنند.
میکرودرم ابریژن
این روش یک نوع لایه‌برداری مکانیکی و سطحی است. در میکرودرم ابریژن، پزشک با استفاده از یک دستگاه مخصوص، کریستال‌های بسیار ریز اکسید آلومینیوم را روی پوست می‌پاشد و همزمان آنها را به همراه سلول‌های مرده پوست، ساکشن می‌کند. این کار لایه شاخی و مرده اپیدرم را برمی‌دارد و پوست را به نوسازی سلولی تشویق می‌کند. میکرودرم ابریژن به تنهایی برای ترکهای عمیق و قدیمی چندان موثر نیست، اما میتواند برای بهبود بافت ترکهای بسیار سطحی و تازه (قرمز) و همچنین به عنوان یک درمان مکمل در کنار روشهای دیگر مفید باشد.
لایه‌برداری شیمیایی
در این روش از محلول‌های اسیدی کنترل‌شده (مانند تری‌کلرواستیک اسید (TCA) یا گلیکولیک اسید با غلظت بالا) برای لایه‌برداری هدفمند پوست استفاده میشود. این اسیدها با حل کردن پیوندهای بین سلول‌های مرده، باعث ریزش لایه‌های فوقانی پوست شده و فرآیند جایگزینی سلول‌های جدید را تسریع می‌کنند. همانند میکرودرم، لایه‌برداری شیمیایی نیز بیشتر برای ترکهای سطحی کاربرد دارد و میتواند به بهبود رنگ و بافت آنها کمک کند. عمق لایه‌برداری بسته به نوع و غلظت اسید مورد استفاده، توسط پزشک تعیین میشود.
رادیوفرکانسی (RF)
تکنولوژی رادیوفرکانسی (آر اف) از امواج الکترومغناطیسی برای ایجاد گرمای عمیق و کنترل‌شده در لایه درم پوست، بدون آسیب رساندن به سطح آن، استفاده می‌کند. این گرما دو اثر مهم دارد: اول اینکه باعث انقباض فوری فیبرهای کلاژن موجود شده و پوست را کمی سفت‌تر می‌کند. دوم و مهم‌تر اینکه، فیبروبلاست‌ها را برای تولید کلاژن و الاستین جدید در طی هفته‌ها و ماه‌های بعد تحریک می‌کند. روش RF به خصوص در ترکیب با میکرونیدلینگ (RF فرکشنال)، میتواند به طور همزمان هم بافت اسکار را بازسازی کند و هم به سفت شدن پوست شل در ناحیه ترکها کمک نماید.
باورهای غلط رایج درباره استرچ مارک
اطلاعات نادرست زیادی در مورد ترکهای پوستی وجود دارد که سه مورد از رایج‌ترین آنها را در ادامه مورد بررسی قرار می‌دهیم:
آیا برنزه کردن استرچ مارک را پنهان می‌کند؟
خیر. استرچ مارکها بافت اسکار بوده و فاقد سلول‌های رنگدانه‌ساز (ملانوسیت) هستند. بنابراین، وقتی پوست اطراف را برنزه می‌کنید، خود ترکها سفید باقی مانده و به دلیل تضاد رنگی، حتی نمایان‌تر از قبل میشوند.
آیا تمام کرمهای تبلیغاتی موثر هستند؟
خیر. بازار پر از کرم‌ها و لوسیون‌هایی است که ادعای حذف کامل استرچ مارک را دارند. واقعیت این است که اکثر این محصولات صرفاً مرطوب‌کننده هستند و تأثیر درمانی چندانی ندارند. همانطور که گفته شد، تنها ترکیبات موضعی با پشتوانه علمی، رتینوئیدها هستند که آن هم باید با تجویز پزشک مصرف شوند. بنابراین، فریب تبلیغات اغراق‌آمیز را نخورید.
آیا استرچ مارک فقط مختص خانم‌ها است؟
قطعاً خیر. اگرچه بارداری این عارضه را در میان زنان شایع‌تر می‌کند، اما مردان نیز به دلایلی مانند جهش رشد در دوران بلوغ، افزایش وزن یا بدنسازی، به همان اندازه مستعد ابتلا به استرچ مارک هستند. این یک باور کاملاً غلط است که ترک پوستی را یک مشکل صرفاً زنانه بدانیم.
سخن پایانی
استرچ مارک بخشی طبیعی از زندگی و تغییرات بدن ما محسوب میشود. این ترکها داستان رشد، تغییر و گاهی اوقات خلق یک زندگی جدید را روایت می‌کنند. در حالی که هیچ درمان جادویی برای ناپدید کردن کامل استرچ مارکها وجود ندارد، اما علم و تکنولوژی پزشکی راه‌های موثری برای بهبود چشمگیر ظاهر آنها پیش روی ما قرار داده است. توجه داشته باشید که مهم‌ترین قدم برای حل این مشکل، پذیرش بدن خود و سپس انتخاب آگاهانه بهترین روش پیشگیری یا درمان، بر اساس شرایط فردی و مشورت با یک متخصص پوست باتجربه است.
